Inhoudsopgave
Kintsukuroi, heet de Japanse techniek. Gebroken keramiek (hoe Maastrichts wil je het hebben?) repareren met goud of zilver. En begrijpen dat het gebroken en gerepareerde stuk mooier is dan het ongebroken origineel. Kintsukuroi staat natuurlijk ook symbool voor hoe je omgaat met het verleden. Hoe je omgaat met imperfectie. "Waarom gaan we in het buitenland altijd naar het centrum van een stad? Omdat binnensteden zo mooi zijn, omdat er eeuwen en generaties lang aan is verbeterd."
Architect en voormalig rijksbouwmeester Floris Alkemade geeft deze zaterdagochtend in Stayokay zijn doorkijk op Maastricht richting 2040. Het is een inspirerend verhaal waarvan je hoopt dat het de omgevingsvisie 2040, waarnaar de stad op zoek is, begeestert.
Lof
Alkemade: "In de ontwikkeling van de stad zijn er grote - en abstracte - kaders. Je moet iets doen aan Parijs, het klimaat. Je wil droge voeten en een koel hoofd houden. Er moeten nog heel veel woningen bijgebouwd. De echte vergrijzingsgolf moet er nog aankomen. Ga er maar aan staan als college en als gemeenteraad. Ik heb alle lof voor de zoektocht die Maastricht nu uitvoert. Er is een enorme betrokkenheid: wie wil je zijn?"
Stad
Het eerste inzicht van Alkemade is glashelder. "Bouw een stad waar al een stad is. Niet nog meer vinex-achtige locaties toevoegen. Daar stappen we vanaf." In Amby en Heer, waar de inwoners nu massaal een petitie tekenen om geen nieuwbouwwijk te realiseren in het groen ten zuiden van de Oude Molenweg, zal dit als muziek in de oren klinken.
Hoogte
"Wat moet er binnen de stad gebeuren? Richt je pijlen naar het midden en voeg niet steeds een jaarring toe zoals een boom dat doet." De architect haalt de demografie erbij. "In Nederland is 40% van de huishoudens een eenpersoonshuishouden. In steden is het percentage nog hoger. Dan kun je nadenken over het splitsen van huizen." Waar in de werkgroepjes na het betoog van de architect overeenstemming over is: ga de hoogte in met bouwen. De vele aanwezige raadsleden zijn daar vrij eensgezind in.
Spoed-abdijen
"Een forse stap terug in de tijd laat zien waar we vandaan komen. In het jaar duizend bestond er in de Randstad en in de hele westkant van het land nog niets. In Limburg en meer naar het noorden zie je wel heel veel kloosters. Vaak het centrum van hechte gemeenschappen. Nu voelt 11% van de bevolking zich ernstig eenzaam." En dan komt de architect weer met zijn vertaling: "Waarom bouwen we geen 'spoed-abdijen'? Kleine woningen met gemeenschappelijke keukens en een gemeenschappelijke tuin?"
Gezicht
Het gaat de architect niet alleen om stenen. "Simone de Bauvoir (filosoof en schrijfster; red.) zei eens dat je het ware gezicht van de stad kunt aflezen aan de vraag hoe we met de meest kwetsbaren omgaan. Een ding is zeker: de huidige zorg gaan we richting 2050 zeker niet overeind kunnen houden. Hoe bouwen we een gemeenschap die zo veerkrachtig is, dat we de zorg voor ouderen kunnen opvangen? De mantelzorg-ratio, hoeveel mantelzorgers op hoeveel mensen die zorg nodig hebben, gaat straks helemaal scheef."
Raad van Verbeelding
De architect maakt een uitstapje naar Veghel, waar in een oud klooster ruimte wordt gemaakt voor de meest kwetsbaren. "We hebben de omwonenden en inwoners van Veghel aangesproken op hun idealisme. Het resultaat: geen enkele tegenstem tegen het plan. Nul zienswijzen ingediend. Ja natuurlijk: de propjectontwikkelaars stonden in de rij om luxe appartementen in het klooster te maken. Maar daar is niet voor gekozen." In de Meierijstad, waartoe Veghel nu behoort, is een Raad van Verbeelding opgericht. "Die raad denkt na over wat we kunnen zijn."
Van onze redactie
Beyart
Vergelijk dat voorbeeld met het kloostercomplex Beyart in Maastricht. Hoe mooi had Maastricht daar - in de woorden van Simone de Bauvoir - zijn ware gezicht kunnen laten zien? Alleen botst de droom hier op de nuchtere realiteit. Het terrein was al door de paters voor de hoofdprijs van tachtig miljoen euro verkocht aan investeerders, die er dus vooral ook commercieel naar kijken: hoe halen we hier nog rendement uit?"
Aanpassen
Alkemade trekt ook een vergelijking met Parijs. "Parijs heeft net als Maastricht een prachtig centrum met daaromheen ook heel veel oude en arme buurten. Dat geldt ook voor Maastricht. Parijs wil die buurten versterken met een groen/blauwe dooradering." De dia die hij laat zien is een dia van lef. Je ziet een plaatje van de grote autobanen en auto-boulevards midden in de stad. Zes banen heen en zes terug. Alkemade: "Parijs wil niet langer dat de auto's alle andere functies in de stad wegdrukken." En dan laat hij een plaatje zien waarop je ziet hoe de autobanen in het hele centrum vrij rigoreus moeten inleveren ten opzichte van groen en van fietsstroken. Alkemade: "De verkeerskundigen van de gemeente zullen ongetwijfeld gewaarschuwd hebben voor een verkeersinfract. Maar wat is gebeurd? De bevolking past zich aan. Steeds meer Parijzenaren nemen de fiets en de metro." De burgemeester van Maastricht, Wim Hillenaar, vult het voorbeeld later in een werkgroepje aan: "Veel Franse steden maken nu een tuin of park voor het stadhuis, midden in het centrum. Om zo te laten zien welke kant het op moet."
Generaties
Het Parijse voorbeeld laat zien wat Alkemade bedoelt met 'Repareren met goud'. Niet de crisis maar onze reactie op de crisis - klimaat, hittestress, woningnood, hoe omgaan met kwetsbare ouderen - is waar het om gaat. Als we goed reageren, dan hebben we onze agenda op orde." Vertaald: Als we de problemen in onze binnensteden met goud repareren, dan wordt Maastricht nog mooier dan het ooit geweest is." Wethouder Frans Bastiaens: "We moeten nu nadenken wat wij toevoegen aan de stad de komende tientallen jaren, waarop de generaties na ons ook weer kunnen voortborduren."
Ontwikkelaars
Alkemade maakt duidelijk dat de stad nooit stil kan staan. "De stad is een levend organisme." Het is duidelijk dat de stad daar de regie in moet houden. Als Jack van Gelooven van de SP zegt dat de ontwikkelaars de macht in de stad hebben, zegt Alkemade: "Ga als stad niet tegenover die ontwikkelaars staan. Maar kruip in de schoenen van die ontwikkelaar. Zorg dat je als stad ook bepaalt waar je wat gebouwd wil hebben. Ja, er is ook sprake van een businesscase. Maar het gaat niet altijd om het hoogste financiële bod. Het gaat bijvoorbeeld ook om sociale woningbouw."
Groene Loper
Lex Vos van GroenLinks vindt Alkemade aan zijn zijde als hij pleit voor het vertellen van het grotere verhaal. "Dat vergeten we als stad." Alkemade: "Definieer een Leitmotiv. Je kunt niet alles tegelijk willen. Kijk eens naar de Groene Loper. Dat is een enorm succesverhaal van Maastricht. Dat geeft aan hoe groot de impact kan zijn van wijs genomen besluiten. Als je de vragen verandert waar een stad mee te maken heeft, verander je ook de antwoorden."
