Inhoudsopgave
Veel lezers van De Nieuwe Ster zullen het populaire televisieprogramma ‘Verborgen Verleden’ kennen, waarin het familieverleden van een bekende Nederlander wordt uitgezocht. In één van de afleveringen speelt actrice Ilse Warringa, bekend als juf Ank uit de Nederlandse komedieserie ‘De Luizenmoeder’, de hoofdrol. In de betreffende aflevering deed zij de navolgende uitspraak: “Het blijft natuurlijk heel raar dat we de namen van bevelhebbers en koningen tot in de verre geschiedenis uit ons hoofd moeten leren, maar via wiens bloed wij hier op aarde zijn gekomen, dat is ons nagenoeg onbekend. Dat is natuurlijk vreemd. Na twee generaties houdt het wel op.”
En daar heeft Ilse Warringa uiteraard gelijk in. Velen kennen hoogstens de namen van hun grootouders, soms nog van hun overgrootouders, maar in de meeste gevallen houdt het daar ook wel mee op. Op school leren we over koningen en keizers uit het verre verleden, terwijl we onze eigen geschiedenis niet kennen. Het verleden van onze voorouders wordt heel snel vergeten. Dat is natuurlijk anders als je aan genealogie (stamboomonderzoek) doet. Op veertienjarige leeftijd raakte ik ‘besmet’ met het hardnekkige ‘stamboomvirus’. Hierdoor ontstond een onstilbare honger naar steeds meer en meer informatie over mijn voorouders en hun naaste verwanten. Het uitzoeken van je familiegeschiedenis is een leuke bezigheid. Afhankelijk van je gedrevenheid, én je uithoudingsvermogen, kun je vaak bijzondere episodes uit het leven van je voorouders reconstrueren.
Mijn eigen familiegeschiedenis is voor een groot deel verbonden met de stad Maastricht en de omliggende dorpen die in de vorige eeuw werden geannexeerd door de gemeente Maastricht. Graag stap ik met de lezers van De Nieuwe Ster in de teletijdmachine van professor Barabas uit de Belgische stripreeks Suske en Wiske. Aan de hand van diverse interessante vondsten over mijn eigen voorouders hoop ik bij de lezers enthousiasme op te wekken voor het uitzoeken van je familiegeschiedenis. Neem tijdens de komende feestdagen eens de tijd om je te verdiepen in jouw geschiedenis. Je zult je verbazen over hetgeen je allemaal kunt ontdekken.
De worst van Paulus Jongen
Sommige gebeurtenissen lezen als een spannend verhaal. Vanaf het najaar van 1746 maakte de vestingstad Maastricht zich gereed voor een niet te vermijden belegering door de troepen van de Franse koning Lodewijk XV. Baron van Aylva, de militaire gouverneur van Maastricht, had de Staten-Generaal van de Republiek der Verenigde Nederlanden weten te overtuigen dat het noodzakelijk was het Maastrichtse garnizoen uit te breiden. Tevens moest met man en macht gewerkt worden om de verwaarloosde vestingwerken op oorlogssterkte te brengen. De angst voor de komst van de troepen van Lodewijk XV was groot. Eén van de vele militairen die tot het Maastrichtse garnizoen behoorden, was de in Zussen geboren Paulus Jongen.
Op 22 juni 1747 hield de Maastrichtse notaris Franciscus Dominicus Janssens een zittingsdag in het huis van Paulus Lenaerts op de Blekerij in de heerlijkheid Sint Pieter, gelegen onder de rook van Maastricht. Paulus Jongen, op dat moment vierentwintig jaar oud, ondertekende op die bewuste dag een akte die door notaris Janssens was opgesteld. In die akte werd Paulus aangeduid als mineur, in dienst van de Staten-Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In de betreffende akte schonk Paulus Jongen zijn huis met bijbehorend land in het dorp Zussen aan Paulus Lenaerts. Aan die schenking waren voorwaarden verbonden. De schenking zou namelijk uitsluitend uitgevoerd worden als Paulus Jongen zou sneuvelen tijdens de aankomende belegering van Maastricht. Ook zou Paulus Lenaerts altijd hulp moeten bieden aan Paulus Jongen ingeval van nood. Exact een week later, op 29 juni, schoof Paulus Jongen aan tafel bij de Maastrichtse notaris Guillaume Caris. Deze keer schonk hij zijn huis in Zussen aan de Maastrichtenaar Leonard Coenen, wederom onder de voorwaarden dat hij zou sneuvelen én dat Leonard Coenen hulp zou bieden in geval nood.
Had Paulus beide heren een worst voorgehouden, zodat hij in geval van nood zowel in Sint Pieter als in Maastricht hulp aangeboden zou krijgen? We zullen het helaas nooit weten. Eén ding is wel zeker, namelijk dat Paulus niet zou sneuvelen tijdens de belegering van Maastricht, die tussen 9 april en 7 mei 1748 plaatsvond. Bijna vier jaar na de belegering van Maastricht vond hij de liefde in Sint Pieter. Op 13 februari 1752 trouwde hij in het kerkje van Sint Pieter met de Sint Pieterse Maria Hardi. Paulus Jongen en Maria Hardi werden de betovergrootouders van mijn Sint Pieterse overgrootmoeder Maria Catharina Isabella Hubertina Jongen (1879-1943). Iedereen die de familienaam Jongen draagt, én connecties heeft met Sint Pieter, is een nakomeling van de mineur Paulus Jongen.
Oorlogen
Vele oorlogen hebben de geschiedenis van mijn familie bepaald. Het meest recente voorbeeld betreft de Eerste Wereldoorlog. Mijn overgrootouders Johannes Ludovicus Cremers en Maria Catharina Isabella Hubertina Jongen verhuisden in 1906 vanuit Sint Pieter naar het Belgische Visé. Op 18 december 1913 werd daar mijn oma Hélène Hubertine Catharine Cremers geboren. Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog, in augustus 1914, staken de Duitsers bijna zeshonderd huizen in Visé in brand. Mijn overgrootouders sloegen met hun zeven kinderen op de vlucht, en keerden terug naar het neutrale Nederland.
Zou mijn oma ooit mijn opa hebben ontmoet als haar ouders geen oorlogsvluchtelingen waren geweest? Het eerder genoemde oorlogsgeweld rondom Maastricht in 1747-1748 zorgde ook voor veel vluchtelingen. Zo vluchtte het Sint Pieterse echtpaar Andreas Thuijs en Maria Gertrudis Hamelers naar Maastricht. Ook het echtpaar Nicolaes Boers en Helena Jansen moest Sint Pieter verlaten om in Maastricht onderdak te vinden. Thomas Thuijs, zoon van het echtpaar Thuijs-Hamelers, en Maria Catharina Boers, dochter van het echtpaar Boers-Jansen, werden in Maastricht verliefd en trouwden in 1760. Hun kleindochter Elisabeth Tans zou in 1818 in Maastricht in het huwelijk treden met de sergeant Hilbert de Wit, geboortig van Zwartsluis.
Hilbert had als ‘Hollandse’ pontonnier in 1812 deelgenomen aan de beroemde veldtocht naar Rusland. Keizer Napoleon I hoopte de Russische tsaar Alexander I te verslaan. Maar de veldtocht zou uitlopen op een groot drama, en bracht het Franse Keizerrijk aan de rand van de afgrond. Het is een wonder te noemen dat Hilbert alle ontberingen in Midden- en Oost-Europa heeft weten te overleven. Na het Russische avontuur zou Hilbert beroepsmilitair worden in het leger van het kersverse Koninkrijk der Verenigde Nederlanden. Hij speelde ook een militaire rol tijdens de blokkade van Maastricht (1830-1833) gedurende de Belgische Revolutie. Hilbert zou een betovergrootvader worden van mijn oma Gertrudis Menten.
Een Maastrichtse notarisdynastie
Toen ik ontdekte dat ik als notaris afstam van diverse Maastrichtse notarissen ging mijn hart uiteraard sneller kloppen. Catharina Schaepen werd in 1697 in Maastricht geboren als de dochter van notaris Reinier Schaepen en Maria Geertruijd Sleijpen. Henricus Schaepen, grootvader van Catharina, was notaris geweest in de periode 1652-1676, terwijl haar overgrootvader Gerard Pamel het notarisambt bekleedde in de periode 1609-1637. Ook een oom van Catharina, Henricus Michiel Schaepen, én een volle neef van haar, Godefridus Schaepen, waren notaris in Maastricht. In 1718, ruim een jaar na het overlijden van haar vader, trouwde Catharina in Houthem met een moederlijke achterneef, Joannes Steijns. Zeven jaar later liet hij haar achter als achtentwintigjarige weduwe. Hun jongste kind, Jacobus Steijns, was toen pas één jaar oud. Deze Jacobus Steijns zou een overgrootvader worden van Anna Maria Catharina Steens (Klimmen 1824-Hulsberg 1907), die op haar beurt een overgrootmoeder werd van mijn opa Joseph Caenen.
De kloof tussen rijk en arm
Een kloof tussen rijk en arm is er altijd al geweest, net zoals in onze hedendaagse tijd. Diverse van mijn voorouders woonden in de achttiende en negentiende eeuw in onder meer de Ruiterstraat en de Kattenstraat in Wyck. Dat waren in die tijd straatjes waar vooral de arme bevolking woonde. Die voorouders hadden vaak moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Veelal kregen ze bijstand vanuit de kerk in de vorm van brooduitdelingen. Dat staat in schril contrast tot onder meer Pieter Gillis Claessens, een overgrootvader van mijn eerder genoemde overgrootmoeder Maria Catharina Isabella Hubertina Jongen.
Hij werd in 1768 geboren, en woonde op de Blekerij in Sint Pieter, waar hij een bierbrouwerij exploiteerde. Die bierbrouwerij legde hem geen windeieren. Hij investeerde zijn inkomsten regelmatig in onroerend goed. Zo kocht hij in 1827 het voormalige kloostercomplex van de Observanten (Slavante), gelegen tegen de oosthelling van de Sint Pietersberg. Pieter Gillis liet het grootste deel van het klooster, inclusief de kerk, slopen. In 1843 verkocht hij het landgoed Slavante, omvattende twee hectare grond, aan de ‘Groote Sociëteit’ van Maastricht. Hij kreeg er 12.000 gulden voor, in die tijd een enorm bedrag. In 1834 kocht Pieter Gillis zelfs een huis op de Markt in Maastricht.
Dit huis, genaamd het ‘Hof van Spanje’, zou een aantal jaren zijn Maastrichtse hoofdverblijf zijn. Tegenwoordig is in dit pand Kentucky Fried Chicken (KFC) gevestigd. Een dochter van Pieter Gilles, Maria Ida Hubertina Claessens, zou overigens vele jaren een koffiehuis exploiteren op de Markt, in het pand waar tegenwoordig Café de Zwaan is gevestigd. In 1843 overleed Pieter Gillis aan de gevolgen van een beroerte, op dat moment vijfenzeventig jaar oud. Zijn vele kinderen en kleinkinderen hadden na zijn overlijden een grote hoeveelheid huizen en percelen grond te verdelen.
‘Import-Maastrichtenaren’
Net zoals in onze tijd, had Maastricht ook in het verleden een aantrekkende werking op mensen ‘van buiten’. Zo werd mijn in Margraten geboren opa Joseph Caenen verliefd op mijn in Wyck geboren oma Gertrudis Menten. Die verliefdheid zorgde er voor dat zij in 1941 voor het altaar van de Sint Martinuskerk in Wyck stonden. Mijn overgrootvader Joannes Leonardus Hubertus Vrancken werd in 1875 in Geulle geboren, maar in 1900 kwam hij in Maastricht terecht, waar hij een rijtuigverhuurbedrijf begon. Dit bedrijf zou uitgroeien tot een autogaragebedrijf, gevestigd aan de Spoorweglaan 18 in Wyck. Zijn echtgenote, mijn overgrootmoeder Maria Gertrudis Geraets, was ook geen Maastrichtse.
Zij was in 1873 ter wereld gekomen in Echt, en kwam aan het einde van de negentiende eeuw als dienstmeid terecht in Maastricht. Een andere overgrootvader, Petrus Hubertus Menten, werd in 1887 in Roermond geboren. In 1909 trouwde hij in Maastricht met mijn overgrootmoeder, de in Wyck geboren Helena Cuijpers. Zijn laatste adem blies hij in 1922 uit in de Kattenstraat in Wyck. Mijn oma Gertrudis Menten was toen pas negen maanden oud. Mijn in 1832 in Nuth geboren betovergrootvader Jan Laurens Cremers koos ook voor een toekomst buiten zijn geboortedorp.
In 1863 trouwde hij met de in Amby opgegroeide Maria Hubertina Catharina van den Boorn. Met zijn kersverse echtgenote vestigde hij zich vervolgens in de Rechtstraat in Wyck, waar hij een winkel en herberg startte. Daar werd in 1878 mijn eerder genoemde overgrootvader Johannes Ludovicus Cremers geboren. Godefridus Raemaekers, betovergrootvader van mijn overgrootmoeder Helena Cuijpers, werd in 1754 in Koninksem geboren. Rond 1770, hij was toen ongeveer zestien jaar oud, kwam hij in Maastricht terecht. Hij ging als brandewijnstokersknecht aan de slag. Jan Rutten was een overgrootvader van de eerder genoemde Maria Hardi, stammoeder van de Sint Pieterse familie Jongen. In 1622 zag hij in Eijsden het levenslicht. In 1649 trouwde hij met de Maastrichtse Maria Lansmans, weduwe van Frederick Pauli, die in mei 1648 was vermoord door een soldaat.
Jan Rutten zou een zeer vermogend bierbrouwer in Maastricht worden. Hij had een dusdanig groot vermogen dat hij veelvuldig optrad als geldschieter. Zijn schoonvader Jan Lansmans, woonachtig in de Stokstraat, was ook bierbrouwer. Een zeer nauwe verwant van deze Jan Lansmans, ook Jan Lansmans geheten, was betrokken bij het bekende ‘Verraad van Maastricht’ (1638). Dit was een complot, met als doel om Maastricht, op dat moment een ‘Hollandse’ stad, uit te leveren aan de Spanjaarden. De samenzwering werd voortijdig ontdekt, en deze Jan Lansmans zou samen met onder meer pater Servaes Vinck worden onthoofd. Jan Lansmans en pater Vinck zijn twee van de bekende ‘Vief Köp’ (Vijf Koppen). Wie durft nog te beweren dat geschiedenis saai is?
Ik wens alle lezers mooie kerstdagen en een voorspoedig 2025.
Van onze redactie
