Inhoudsopgave
Daan Schatteman (89), Belg van geboorte, maar opgegroeid in het Nederlandse Sas van Gent, kwam op 22-jarige leeftijd naar Maastricht om stage te lopen bij de Stichting Bijzondere Sociale Zorg. Deze stichting was een uitvloeisel van de ‘Commissie Onderzoek van de Asocialiteit te Maastricht’, met als opdracht een gedocumenteerd advies uit te brengen over de verplaatsing van de bewoners van de te saneren Stokstraat naar woonschool De Ravelijn.
Schatteman studeerde destijds aan de Sociale Hogeschool in Leuven en was helemaal klaar met de taalstrijd in het gebied rondom Brussel en Leuven. “Ik wilde mijn stage daarom in Nederland doen. Per toeval kwam ik hier terecht. Ik wist niet wat me te wachten stond. Het Stokstraatkwartier werd toen gesaneerd. In het buurthuis in de Plankstraat maakte ik kennis met Pater Castorius en met een groep bewoners die ging verhuizen naar de zogenoemde woonschool De Ravelijn.” Wat de jonge stagiair in het Stokstraatkwartier aantrof, was met geen pen te beschrijven. Armoede, ondervoeding, slechte hygiëne en vooral een wantrouwen naar iedereen die niet uit het Stokstraatkwartier kwam. “Ze hadden te veel van te weinig”, drukt Schatteman het mooi uit.
Niet eens met Litjens
De jonge Belg studeerde na anderhalf jaar stage af op een scriptie over woonscholen. “Dat was overigens nog even spannend, want ik had kritiek op het onderzoek van sociograaf en aalmoezenier Harry Litjens. Hij stelde in zijn proefschrift ‘Onmaatschappelijke gezinnen’ vast dat in het Stokstraatkwartier de hoogste ‘asocialiteit’ van het land heerste. Volgens Litjens waren armoede en het ontbreken van werk niet de oorzaak van de situatie in het Stokstraatkwartier. Hij vond het gedrag en de levensstijl van de mensen de oorzaak. Ik was het hier niet mee eens. Kijk nu eens wat mensen wel kunnen in plaats van wat ze niet kunnen of fout doen. Hoe kunnen we ze helpen om wel mogelijkheden te ontplooien? Een rugzak kun je niet wegnemen bij mensen, maar hem misschien wel iets lichter maken.”
Pater Castorius
Uiteindelijk wist hij in Leuven zijn scriptie toch zodanig te verdedigen dat hij de titel Sociaal Assistent mocht gaan voeren. Een Wettelijk beschermde titel in België. “Vervolgens moest ik in militaire dienst in mijn vaderland. Na mijn diensttijd ben ik terug naar Maastricht gekomen en kreeg ik een vaste baan bij de Stichting Bijzondere Sociale Zorg. Ik mocht gelijk, samen met een senior maatschappelijk werker en pater Castorius, bij drie gezinnen in de Stokstraat een aantal huisbezoeken afleggen om de verhuizing voor te bereiden en te begeleiden. De gezinnen kregen toen een krediet van 750 gulden van de Maastrichtse Bank van Volkskrediet voor de verhuizing en inrichting van de nieuwe woning. Daarnaast kregen ze een garantieverklaring van het toenmalig Burgerlijk Armbestuur.”
‘Bemoeizorg’
“De beleving van de nieuwe bewoners van De Ravelijn was dat er mensen over de vloer kwamen die je vertelden wat je moest doen. Er was te veel ‘bemoeizorg’. Het was dus heel belangrijk om vertrouwen te kweken bij de bewoners. Je moest letterlijk tussen ze in staan. Buurthuizen en wijkcentra hadden daarom ook een hele belangrijke functie. Vandaaruit konden we hulp en ondersteuning bieden. Ik vind het jammer dat de hulpverlening door sommigen werd verweten dat ze de stigmatisering bevorderde. Wij hielpen mensen met zaken die ze nog nooit gezien of gedaan hadden. Persoonlijk was ik ook altijd op zoek naar de talenten van de bewoners. Vertel ze niet wat ze niet kunnen, maar help ze verder ontwikkelen met wat ze wel kunnen.”
Acht gulden huur
De een vindt de woonscholen een zwarte bladzijde uit de geschiedenis, terwijl de ander het dé oplossing vond om gezinnen een ‘heropvoeding’ te geven. De 104 woningen die in 1955 in De Ravelijn werden gebouwd kostten in totaal 1,3 miljoen gulden. De huur was gemiddeld zo’n acht gulden per week en werd persoonlijk door iemand van bouwvereniging Sint Servatius aan de deur opgehaald. Er werden drie type huizen gebouwd. Gezinnen met de laagst geachte woonbeschaving kregen type B en C. Die lagen ook in het hart van De Ravelijn. Boekte je vooruitgang dan ging je naar woningtype A, dat aan de rand van de woonschool lag. Hadden gezinnen de ‘heropvoeding’ doorlopen, dan was het de bedoeling dat ze zouden doorstromen naar ‘normale’ woonwijken. De woningen gingen overigens niet alleen naar gezinnen uit het Stokstraatkwartier. Ze kwamen uit bijna 20 wijken in Maastricht en alleen de meest ‘kansrijke’ kwamen in aanmerking.
Isolatie of integratie?
Schatteman werkte vervolgens lang in Caberg waar een 45-tal woningen in de Bazuinstraat en Celestastraat ook werden ingezet als woonschool. “Wij opereerden vanuit twee woningen in de Bazuinstraat die waren ingericht als buurtcentrum. Hierdoor zat je ook weer dicht tussen de mensen. In Caberg leek de woonschool al veel meer op integratie dan op isolatie, zoals in De Ravelijn. Later zou planoloog Van de Venne als Hoofddirecteur Openbare Werken van Maastricht ervoor kiezen om in nieuwbouwwijken integratie van woonschoolgezinnen toe te passen. De wijk Malberg is daar een voorbeeld van.”
Kloof arm en rijk
Op de Boschstraat werd op 27 november 1965 ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de Sphinx een standbeeld van Petrus Regout onthuld door Prins Bernhard en burgemeester Michiels van Kessenich. In bijna alle lagen van de Maastrichtse bevolking was flink verzet tegen de Maastrichtse kapitalistenfamilie Regout. Toch kwam het standbeeld er. “Het mag van mij worden weggehaald”, zegt Schatteman. “Maar aan de andere kant is het ook een waarschuwing uit het verleden. Er zijn weliswaar geen Regouts meer en de kerk heeft nog maar weinig tot geen invloed, maar toch zien dat er nog steeds een grote kloof is tussen rijk en arm. Nog geen twintig jaar geleden was er plotseling de Vogelaarwijk. We plakken nog steeds etiketten op mensen. Grote bedrijven nemen nog steeds beslissingen op basis van het kapitaal in plaats van de medewerkers. Hetzelfde geldt voor de vraag of er excuses van de stad nodig zijn voor die erbarmelijke tijd. De veroorzakers van toen zijn er echter niet meer. Mij lijkt het veel belangrijker om ervoor te zorgen dat de geschiedenis zich niet herhaalt, maar daar lijkt het helaas wel op.”
Bloedend hart
Op de vraag hoe het met de bewoners is afgelopen zegt Schatteman in het NRC van januari 1998 dat zijn hart bloedt omdat we ze losgelaten hebben. “Ik denk dat je er kort bij moet blijven staan en dat doe je niet door een bureau te creëren met al die procedures en indicatiestellingen. Wij wisten wat de primaire behoeften waren: eten en een dak boven je kop en een beetje warmte en ‘ne cent. Dat was al heel wat.” Schatteman ervoer dat ook toen hij van 1973 tot 2000 werkte in het Psycho Medisch Centrum Vijverdal. “Verwaarloosde maatschappelijke hulpvragers kwamen bij ons in de psychiatrie terecht. Naar mijn mening waren de voornaamste oorzaken het blijvend verschil tussen arm en rijk, het gebrek aan goede opvang én een luisterend oor in de directe woonomgeving waar de hulpverlening door centralisatie en regionalisatie ver weg was.”
Van onze partner
Maurice van der Linden
