Inhoudsopgave
Na de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht - de trias politica - heten de onafhankelijke media de vierde macht te zijn. Journalisten zijn de waakhonden van de democratie. Ook Maastricht kan niet zonder de controlerende macht, zonder kritische journalisten. Aan het einde van het jaar is het een mooi moment om tegen die achtergrond de balans op te maken van tien maanden De Nieuwe Ster. Wat kwamen we zoal tegen?
Laten we bij het meest recente voorbeeld beginnen. Aan het historische Dinghuis hangen twee felverlichte witte kubussen. Volstrekt tegen de regels. Maar de stad maakt - op advies van de Welstands- en Monumenten Commissie - een uitzondering. Geheel in stijl heet dat verbloemend: 'Maatwerk'. Een inhoudelijke onderbouwing ontbreekt ten enenmale. De kubussen zijn "passend", is de enige motivering. Dat is meteen ook het uitspreken van het machtswoord. Over smaak valt niet te twisten.
Reclameregels
Maatwerk is er wel vaker voor eigen panden van de gemeente als het om reclameregels gaat. Toen De Limburger zijn hoofdkantoor naar Maastricht verhuisde - naar de drie bovenste etages van de Rabobank - werd gevraagd of een led-reclame tot de mogelijkheden behoorde. Niet, nee. Reden: te gevaarlijk voor het verkeer. Wat schetst de verbazing: exact aan de overkant van dezelfde weg mag het MECC op beide kanten van het gebouw even later twee gigantische led-reclames hangen. Die zijn zo groot en bevatten soms zoveel informatie dat - inderdaad - het verkeer afgeleid wordt. Maar ja, het MECC is van de gemeente.
Bestemmingsplannen
Wat dit jaar het vaakst is beschreven is het afwijken van bestemmingsplannen. In zo'n plan staat wat waar gebouwd mag worden in de stad. Zo'n bestemmingsplan heeft kracht van wet. Maar natuurlijk geldt ook hier dat je kunt besluiten af te wijken van het bestemmingsplan. In Maastricht is afwijken de regel, en zeker niet de uitzondering. We noemen de bouwplannen voor het Kruisherenhotel, voor De Beyart, voor Vroendael. Ook eigen beleidsregels over minimale woonruimte blijken in Maastricht nogal eens een dode letter te zijn. In Scharn wordt te klein gebouwd, maar de tijdelijke studenten van de Kunstacademie zouden dat juist prima vinden. in voormalig klooster de Calvariërenberg bleken toch 123 appartementjes te passen.
Geusseltbad
De controlerende macht is hard nodig. Wat te denken van het rapport van de Rekenkamer naar de vraag of de gemeente de aanbevelingen heeft opgevolgd, nadat de Rekenkamer in een eerder rapport al uitzocht waarom de bouw van het Geusseltbad zoveel duurder was uitgevallen dan begroot. Die aanbevelingen moesten voorkomen dat de gemeente ook bij volgende grote projecten niet in control zou zijn. Wat blijkt: met die aanbevelingen is helemaal niets gedaan. Half januari buigt de politiek zich daarover voor een oordeel.
Middenzaal
Om bij dat voorbeeld te blijven: in 2020 werd een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd naar de bouw van een nieuwe Middenzaal (300-450 stoelen) in en aan het Theater aan het Vrijthof. De 7,5 miljoen euro die uit het onderzoek kwam, blijkt in 2024 nogal krap: er is minstens 15,2 miljoen euro nodig. Nagenoeg alle aannames uit het haalbaarheidsonderzoek klopten niet. Dat roept toch serieuze vragen op: had de raad in 2020 geweten dat het om minstens 15 miljoen euro zou gaan, was er dan ook voor de middenzaal gestemd? Of had met dat geld de Bonbonnière misschien beter opgeknapt kunnen worden?
Budget overhevelen
We blijven even bij de Bonbonnière. Wethouder Frans Bastiaens besloot eigenhandig drie jaar lang telkens 200.000 euro (bedoeld voor de programmering in de oude theaterzaal) over te hevelen naar De Nederlandse Dansdagen. Want die club kwam de komende drie jaar zeker 750.000 euro te kort. Bastiaens besloot en informeerde de raad achteraf. De raad dwong hem zijn excuses te maken, wat hij uiteindelijk ook deed. In eerste instantie betoogde hij dat hij in zijn recht stond, omdat hij binnen zijn eigen budgetten had geschoven.
Inhuur externen
Nog even terug naar de wat grotere budgetten. Nemen we de inhuur van externen door de gemeente Maastricht. Dat gaat om een slordige 15 miljoen euro per jaar. De Rekenkamer had ook hier een vernietigend oordeel over, want de gemeente kon niet zeggen of de inzet effectief was geweest. En wist ook niet te noemen hoeveel geld naar zzp'ers was gegaan. Wethouder Manon Fokke gaf tijdens de behandeling van het rapport in de raad toe: "Dat rapport leest niet fraai."
Interimmers
De inhuur. Twee voorbeelden. Een interimmer die Maastricht-Sport aanstuurde kreeg dik twee ton voor een driedaagse werkweek. Recent werd bekend dat voor een extra interim directeur/kwartiermaker voor Podium24 (een re-integratiebedrijfje van 35 mensen) 300.000 euro per jaar gereserveerd is. Nadat nogal wat voorwerk is gedaan door stadsadvocaat Paulussen, advocatenkantoor Adelmeyer-Hoyng en bureau Berenschot. Die bemoeiden zich al met het opstellen van een businesscase voor de toekomst van Podium24. Kosten van die businesscase: 246.000 euro.
Expertise
Wat is veel? Wellicht had het goedkoper gekund als ambtenaren zelf hun licht hadden opgestoken bij collega's in den lande die overal min of meer dezelfde businesscase moeten maken, want het ging om het toepassen van nieuw landelijk beleid. En natuurlijk: als ambtenaren zelf de rekenmachine en de pen ter hand hadden genomen om het ondernemingsplan op te schrijven was het voordeliger geworden. Nog afgezien van de expertise die ze - gratis - hadden kunnen ophalen bij bijvoorbeeld de directeur van de MTB, Annex en van, juist ja, ook nog Podium24. Marcel Jöris. Hij houdt kantoor aan de Watermolen.
Armoedebeleid
Het is natuurlijk gemakkelijker om geld uit te geven van de gemeente dan je eigen geld of geld dat je als ondernemer eerst zelf moet verdienen. Als je dan gevraagd wordt een mooie dag te organiseren voor ambtenaren over armoedebeleid, dan huur je natuurlijk Annemarie van Gaal in. Kost een paar centen, 4500 euro, maar dan heb je ook wat. Een bekende Nederlander! Bij dit voorbeeld had de kop van deze analyse beter 'arrogantie van de macht' kunnen heten. Want Maastricht voelt zich vooral onheus bejegend door de pers in dit dossier. Het zou passen bij goed werkgeverschap om je ambtenaren te inspireren,. Slechts enkele tientjes per deelnemer aan de studiedag, zo redeneert het Stadhuis. Niemand die in staat is om in de spiegel te kijken. "Is dat nou nieuws?" Ja dus. Voor De Nieuwe Ster wel.
Balk
Wat ook nieuws is: een stuk afgezaagde balk van 90 centimeter. Hoe een afgezaagde balk leidt tot een bouwstop voor vier woningen. Dat het stadhuis, of het college, als het op beleid naar de buitenwereld aankomt niet één en ondeelbaar is, blijkt mooi in deze casus. De ambtenaar die zich bezig houdt met constructieve zaken geeft een vergunning af om de balk door te zagen. En die balk moet dan conform een ingediende constructieberekening opgevangen worden met een staande pilaar tot op de bodem van de kelderverdieping. Zegt dus de ene ambtenaar. Niet veel later ligt er een ander ambtelijk advies: de balk had nooit weg gemogen, daar was ook geen toestemming voor. In het conflict dat ontstaan is, ligt de bouw nu stil. Na diverse publicaties in De Limburger ("...de hakken in het zand...") en in De Nieuwe Ster ("Een verlichte kubus is geen afgezaagde balk") willen het CDA en Maastricht van Nu een brede politieke discussie of het vasthouden aan cultureel erfgoed - "een balk die niemand ooit zou zien" - nog wel in balans is met de opgaven van de stad zoals woningnood.
Stad in ontwikkeling. Waarschijnlijk meer weggezaagd dan een stuk balk van 90 centimeter. Foto's Huub Reinders
Wat die balk betreft: hoeveel balken zijn niet verdwenen voor de bouw van Mosae Forum, om in het pand Van Lijf een doorbraak van het centrum naar Mosae Forum mogelijk te maken, om zo de 'loop' te krijgen naar het nieuwe complex. Hier werd in in de bouwperiode 2002-2007 nogal wat cultureel erfgoed opgeofferd ten behoeve van de commercie. Sterker nog: hele huisjes zoals dat aan de Gubbelstraat 4 (zie de bovenste foto), waar een kapper in was gehuisvest, gingen tegen de vlakte. Het punt hier is: meten met twee maten. Een dubbele standaard.
Kleine pergola
Terzijde: het punt is dus niet dat er in de stad niet ontwikkeld of niet gebouwd mag worden. Een levendige stad kan niet zonder. Waar het om gaat is dat als het de gemeente uitkomt, een afgezaagde balk al te veel van het goede kan zijn, terwijl de omwonenden van het Stuersgebouw een hoteltoren in hun achtertuin krijgen, terwijl het bestemmingsplan dat expliciet verbiedt. Terwijl de fysiotherapeut die een fraaie kleine pergola bij zijn zwembad heeft geplaatst, die weer moet afbreken. Ook al is de pergola voor de buren totaal aan het zicht onttrokken. Dat is zigzag-beleid. Het is de taak van de pers daarover te berichten.
Vlaai en koffie
Dan is er natuurlijk de kwestie Intratuin die afgelopen jaar veel stof deed oplaaien. Hier bepaald geen 'Maatwerk' voor de betrokken ondernemer. Die wil graag zijn horeca-gelegenheid uitbreiden om het bezoek uit de hele Euregio te kunnen laten zitten met een stuk vlaai en een kopje koffie. Hier houdt de gemeente onwrikbaar vast aan de 'detailhandelsstructuur'. Die bepaalt waar welke detailhandel is toegestaan. En dat betekent: niet meer horecameters in de Intratuin, zelfs niet alleen tijdens de maanden dat het extreem druk is in de Intratuin. Rijkelijk voorzien van rapporten en adviezen van de stadsadvocaat en in dit geval bureau BRO, wordt elk initiatief vanuit de raad om de ondernemer tegemoet te komen, vakkundig ontmanteld. Wethouder John Aarts is ervan overtuigd dat het "goudklompje binnenstad" gevaar loopt als Intratuin meer horeca mag voeren. De regels zijn dan weer wel strikt de regels. Waarmee ook alle belanghebbenden in het centrum van de stad weer gerustgesteld zijn. Ook al is er in de drukke maanden geen terrasstoel meer te krijgen in de binnenstad, maar dat terzijde.
Van onze redactie
Bestuurlijke vorderingen
Kritische vragen zijn ook nodig als het gaat om de financiën van de stad. Het RIEC, een orgaan dat gemeenten adviseert over ondermijning, over het inzetten van 'gewapend' bestuursrecht, over witwassen en tal van andere zaken, constateert dat er in Maastricht eind 2023 voor 30 (!) miljoen euro aan bestuurlijke vorderingen openstaat. De incasso-praktijk is niet op orde, wordt fijntjes opgemerkt. Op een begroting van 666 miljoen euro, waarvan het merendeel via het Rijk wordt overgemaakt naar Maastricht, is dat een enorm bedrag. De concerncontroller van de gemeente gaat het nu uitzoeken: om welke gelden gaat het precies? We zijn benieuwd. Wat zou je niet al kunnen doen met 30 miljoen euro? Opmerkelijk natuurlijk ook dat je niet weet wat er allemaal onder die post 'bestuurlijke vorderingen' valt.
"Veel ambities"
Kritische vragen die ook niet in de gemeenteraad gesteld worden betreffen de besteding van de overschotten die de gemeente al drie jaar op rij noteert. In die drie jaar gaat het al om 68 miljoen euro. Het zijn allemaal incidentele meevallers, zegt de gemeente elk jaar bij voorbaat. Met andere woorden: ga er vooral geen structurele zaken van financieren. De vraag die niet gesteld wordt is of die overschotten niet - ook incidenteel - terug zouden moeten naar degene die ze opgebracht heeft. U en ik. De belastingbetaler. Dat is toch een dikke vijfhonderd euro per inwoner. Het is een gedachte die bij de politiek niet opkomt. "We hebben veel ambities" is het credo dat het beter doet in het stadhuis.
Symptoombestrijding
Maastricht probeert ondertussen de kloof tussen burger en politiek te dichten. Bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen ging nog niet de helft van de stemgerechtigden stemmen. Wie bovenstaande opsomming tot zich laat doordringen, gaat misschien vermoeden dat het organiseren van een Burgerberaad of het schrijven van een folder over het 'Uitdaagrecht' en andere mogelijkheden om te participeren wel eens alleen symptoombestrijding zou kunnen zijn.
Bakken kritiek
Misschien voelt die burger dat zijn of haar stem er niet meer toe doet. Dat 'ze' toch doen wat 'ze' willen. 4500 euro voor Annemarie van Gaal over armoedebeleid! Dat wordt niet begrepen door de mensen die moeite hebben om rond te komen. Wie naar ondernemers luistert, hoort bakken kritiek op de stad en de uitvoering van het beleid. De kubussen en de afgezaagde balk zetten veel kwaad bloed. Niemand kan goed tegen willekeur, of erger nog machtsmisbruik. De kritiek is anoniem, want niemand wil de ambtenaren onder eigen naam publiekelijk de maat nemen. Maastricht is immers ook maar een groot dorp. Morgen kom je die ambtenaren weer tegen. Of heb je ze weer nodig. Tom Schilderman, die de balk afzaagde, kan erover meepraten.
Extra raadsvergadering
En dan hebben we natuurlijk nog de kwestie Garnier gehad. Wethouder Alain Garnier die - ook al is hij bestuurder - postbode gaat spelen in het ambtelijk apparaat voor een partijgenoot, die bang is dat hij geen terrasvergunning krijgt tijdens de Rieu-concerten. Niet alleen Garnier maar ook de burgemeester loopt een paar krassen op, omdat hij het voorval naar de smaak van nogal wat raadsleden te licht heeft opgevat. "De wethouder heeft de schijn tegen", concludeert ook de burgemeester zelf. Er komt een extra raadsvergadering, maar de positie van Garnier staat niet ter discussie: de coalitie sluit de rijen. Het is duidelijk dat de tijd van de corruptie-affaires definitief niet meer de tijd van nu is. De woorden "de schijn tegen" betekenden vroeger een politiek doodvonnis.
Informeren
Wat ook speelde was de affaire rond fractievoorzitter Tiny Meese. Ze liet een vriendin achter de rug van toen nog partijgenoot Bert Garnier om informeren bij Garniers werkgever naar zijn werktijden en verlofuren. Meese zit sinds haar actie is uitgekomen - voor de raad - ziek thuis. Niemand heeft nog publiekelijk afstand genomen van de actie.
Ook 'onze' stad
Elk verhaal is een reden dat het goed is dat er een controlerende macht is. Ook lokaal, ook in Maastricht. In sommige steden en gemeenten is er niet eens meer een verslaggever die de politiek volgt. In Maastricht is dat beeld totaal anders. Hier is de perstafel maar net groot genoeg. De stad mag zich daar gelukkig mee prijzen. Hoe diverser de berichtgeving, hoe beter dat is. En ja, de boodschapper van het slechte nieuws maakt zich natuurlijk niet altijd populair. En dat is maar goed ook: de pers moet nooit onderdeel worden van het systeem, van de bestuurlijke elite. 'Ze' moeten evenveel van de pers houden als dat 'ze' de pers vrezen. Dan doen we het goed.
Fout
En ja, ook de journalistiek maakt fouten. Zeker bij De Nieuwe Ster doen we dat. We zoeken ook de randjes op en dan loop je de kans er ook eens overheen te gaan. Dan is het aan ons om ruiterlijk te erkennen dat we een fout hebben gemaakt.
